Verkenning De Scheeken
Stichting de Brabantse Boerderij (SdBB) heeft het initiatief genomen om een verkennend en voorbereidend project te starten voor Wederopbouwgebied De Scheeken, in nauwe samenwerking met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de drie betrokken gemeenten Boxtel, Best en Sint-Oedenrode.
Doel hiervan is tweeledig:
- Cultuurhistorische verkenning. In een verkennend onderzoek / quickscan worden de aard en omvang van de (cultuurhistorische) waarden uit de Wederopbouwperiode in beeld gebracht – zowel op het gebied van landschap als bebouwing - en worden adviezen gegeven voor de manier waarop met deze waarden bij toekomstige ontwikkelingen kan worden omgegaan.
- Schrijven van projectvoorstellen voor twee uitvoeringsprojecten, in nauwe samenwerking met de deelnemende organisaties. De uitvoeringsprojecten moeten bijdragen aan de visie van de Streekraad Het Groene Woud met betrekking tot Nationaal Landschap Het Groene Woud én een bijdrage leveren aan de beleefbaarheid en/of de versterking van Wederopbouwgebied De Scheeken.
Wederopbouw op de agenda
De periode 1940-1965 stond in het teken van het herstel van oorlogsschade en de wederopbouw van ons land. Dat was een grootschalig en ambitieus project, niet alleen in de steden, maar ook op het platteland. Ruilverkaveling was dé manier om de productiviteit en efficiëntie van de agrarische sector te verhogen, zodat de Nederlandse bevolking gevoed kon worden. Nooit meer Hongerwinter was het devies.Hoewel de ruilverkavelingen hebben bijgedragen aan de spectaculaire productieverhoging in de land- en tuinbouw, is er lange tijd veel kritiek geweest op het rationele, grootschalige en uniformerende karakter van deze nieuwe landinrichting, waardoor het kleinschalige en historische karakter van veel landbouwgebieden werd aangetast. Inmiddels zijn we 50 – 60 jaar verder en zijn de inrichting en stoffering van de ruilverkavelingsgebieden volgroeid. Ze maken onlosmakelijk deel uit van het Nederlands landschap. Terugkijkend kan gesteld worden dat ondanks – of misschien juist wel dankzij - het vaak ingrijpende karakter van de ruilverkavelingen, in die periode ook veel ideeënrijk en innovatieve ontwerpen zijn gerealiseerd. De bijzondere eigenschappen van die ontwerpen verdienen volgens het rijk daarom meer publieke aandacht.
Visie Erfgoed en Ruimte
In de Visie Erfgoed en Ruimte (VER) uit 2010 heeft het rijk het thema ‘Wederopbouw’ daarom aangewezen als een van haar vijf speerpunten. De visie is bedoeld om de cultuurhistorische belangen van nationale betekenis te verbinden met gebieds- en ontwikkelingsgerichte opgaven. Met het thema Wederopbouw wil het rijk dat de periode 1940-1965 in de toekomstige inrichtingen van Nederland herkenbaar aanwezig blijft op gebiedsniveau.
Kernkwaliteiten van de Scheeken volgens de Visie Erfgoed en Ruimte
De fraaie conservering en de accentuering van het karakter van het vooraf bestaande kleinschalige landschap met verkamerde, besloten structuur; Het betreft een van de eerste landschapsplannen – het eerste van landschapsarchitect R.J. Benthem -en een plan dat model heeft gestaan voor opname hiervan in de wet van 1954. De herkenbaarheid van het ontwerp is groot, ook doordat toen en nu de (cultuur)landschappelijke waarden werden herkend en in essentie behouden zijn;Verdichting van de aanwezige ijle bebouwing heeft amper plaatsgevonden; hier en daar staan boerderijen en woningen uit de wederopbouwperiode, vooral in de Vleut en nabij Liempde.
Wederopbouwgebied De Scheeken
Binnen het thema Wederopbouw zijn dertig gebieden geselecteerd, waarvan acht plattelandsgebieden. De Scheeken, een van de kerngebieden van Nationaal Landschap Het Groene Woud, is een van die acht plattelandsgebieden. Tussen 1938 en 1959 vond er een ruilverkaveling plaats. Het was een van de eerste ruilverkavelingsgebieden waarvoor een integraal ‘landschapsplan’ werd ontwikkeld, waarin – naast kavelruil – ook landschappelijke, recreatieve en ecologische doelen een plek kregen. Die aanpak zou model staan voor de Ruilverkavelingswet van 1954. Door die aanpak is het historische, kleinschalige landschap met zijn verkamerde en besloten structuur – waarom De Scheeken ook toen al vermaard was – op een quasi-organische manier behouden en versterkt.
Meer lezen: Vloeiweiden in de Scheeken / Eindrapport Verkenning (op verzoek digitaal beschikbaar)